شب کاری چیست و چه قوانینی دارد؟
شب کاری چیست و چه قوانینی دارد؟
قبل از آنکه با شب کاری آشنا شویم باید ساعات کاری قانونی کارگران و مدت آنها را بشناسیم.
ساعت کاری قانونی کارگران
ساعت کاری قانونی کارمندان و کارگران در یک مجموعه، مشروط بر آنکه مشغول به کار عادی باشند، 44 ساعت در هفته است؛ به بیان دیگر، ساعات کاری معادل 7 ساعت و 20 دقیقه در روز (شنبه تا 5 شنبه) است.
نکته
کارگرانی که دارای مشاغل سخت و زیان‌آور و یا زیرزمینی هستند، با توجه به 52 قانون کار، ساعت کاری ایشان در روز حداکثر شش ساعت و در طول یک هفته حداکثر 36 ساعت است.
انواع ساعات کاری از نظر قانون کار
بر اساس ماده 53 قانون کار:
- کار روز: از ساعت 6 بامداد الی 22 شب
- کار در شب (شب کاری): از ساعت 22 شب الی 6 بامداد
- کار مختلط: مشاغلی که بخشی از آن در ساعاتی از روز و بخشی در ساعاتی در شب انجام می‌شود
شب کاری در قانون کار چیست؟
شب کاری یا شیفت شب در قانون کار، به آن بخش از شغل اطلاق می‌شود که در ساعات کار شبانه واقع شود. به این ترتیب به آن دسته از نیروی انسانی که به صورت غیرنوبتی مشغول به فعالیت در شب هستند، شب کار گفته می‌شود. مطابق ماده 53 قانون کار، ساعات کار در شب از ساعت 22 شب الی 6 بامداد روز بعد است.
شب کاری بیشتر در مشاغل زیر مورد استفاده قرار می‌گیرد:
- خدمات بهداشتی و درمانی
- کارخانجاتی که نیازهای اساسی مردم را تامین می‌کنند
- کارخانجاتی که هزینه توقف خط تولید آنها بسیار زیاد است
نحوه محاسبه شب کاری کارگران
از آنجا که کار در شب سختی‌هایی به همراه دارد، قانون‌گذار به منظور تشویق کارگران به پذیرش شیفت شب، دستمزد بالاتری برای شب‌کاری در نظر گرفته است. بر اساس ماده 58 قانون کار، کارگران غیرنوبتی برای هر ساعت کار در شب، معادل 35% اضافه بر مزد هر ساعت کار عادی دریافت می‌کنند. به این ترتیب نحوه محاسبه شب کاری عبارت است از:
| مزد هر ساعت شب کاری | 1.35 × (7.33 ÷ دستمزد روزانه) |
| نحوه محاسبه دستمزد شب کاری | تعداد ساعات شب کاری × 1.35 × (7.33 ÷ دستمزد روزانه) |
جدول محاسبه دستمزد شب کاری
در نتیجه نحوه محاسبه شب کاری در سال 1401 به شرح زیر است:
| شرح | مبلغ قابل دریافت (ريال) |
| مزد هر ساعت شب کار در سال 1401 | 256,601 = 1.35 × (7.33 ÷ 1,393,250) |
جدول محاسبه مزد هر ساعت کار در شب در سال 1401
تفاوت کار نوبتی در شب و شب کاری چیست؟
گاهی عده‌ای کار نوبتی در شب (شب کاری نوبتی) را همان شب کاری (غیرنوبتی) تصور می‌کنند؛ در صورتی که این دو با یکدیگر متفاوت هستند.
کار نوبتی در شب: با توجه به ماده 55 قانون کار، کاری است که در طول ماه گردش دارد و نوبتهای آن در صبح یا عصر یا شب باشد. بنابراین کار نوبتی در شب، کاری است که به صورت مستمر در شب واقع نیست، بلکه در طول ماه گردش دارد. دقت کنید که مدت زمان کار نوبتی کمتر از یک ماه نیست.
شب کاری: مطابق ماده 53 قانون کار، شب کاری به وقوع کار در ساعات کار شبانه (از ساعت 22 شب الی 6 بامداد) بدون گردش ساعات کاری گفته می‌شود. همچنین دستمزد شب کاری بر اساس تعداد ساعات کار در شب محاسبه می‌شود.
با توجه به تعریف نوبت کاری در شب و شب کاری، می‌توان تفاوت آنها را به صورت زیر خلاصه نمود:
| شرح تفاوت | شب کاری | نوبت کاری در شب |
| زمان انجام کار | انجام کار در ساعات کار در شب | وقوع کار نوبتی در شیفت شب |
| مدت زمان انجام کار | بدون محدودیت | نباید کمتر از یک ماه باشد |
| نرخ محاسبه دستمزد هر ساعت کار | 35% اضافه بر هر ساعت کار عادی | بر اساس سایر نوبتهای کاری 15% یا 22.5% بیشتر از ساعات کار عادی |
| نحوه محاسبه حقوق و دستمزد | نرخ هر ساعت کار عادی × 1.35 × تعداد ساعات شب کاری | محاسبه دستمزد به صورت ماهیانه با احتساب فوق العاده نوبت کاری |
جدول تفاوت نوبت کاری در شب و شب کاری
مثال نحوه محاسبه شب کاری
مثال 1
کارگری در خرداد ماه سال 1401 با حقوق پایه روزانه به مبلغ 1,393,250 ریال فعالیت نموده است. در صورتی که او علاوه‌بر ساعات کاری موظف روزانه، 3 شب از ساعت 22 تا 6 صبح نیز به کار اشتغال داشته باشد، مبلغ حقوق و دستمزد او را برای خرداد ماه محاسبه نمایید. این کارگر مجرد است و تاریخ استخدام او 1401/2/1 است.
مبالغ قابل دریافت برای این کارگر بر اساس جدول حقوق سال 1401 به شرح زیر است:
| شرح | مبالغ قابل پرداخت (ریال) | محاسبات |
| حقوق ماهانه | 43,190,750 | 31 × 1,393,250 |
| حق مسکن | 5,500,000 | |
| بن کارگری | 8,500,000 | |
| فوق العاده شب کاری | 6,158,431 | 24 × 1.35 × (7.33 ÷ 1,393,250) |
| کسر می‌شود: حق بیمه سهم کارگر | 4,434,443 | 0.07 × (6,158,431 + 8,500,000 + 5,500,000 + 43,190,750) |
| جمع حقوق قابل دریافت | 58,914,738 | 4,434,443 – (6,158,431 + 8,500,000 + 5,500,000 + 43,190,750) |
مثال نحوه محاسبه حقوق ماهانه با احتساب فوق العاده شب کاری
مثال 2
کارگری در خرداد سال 1401 به دلیل انبارگردانی 4 شب در هفته و یک شب مصادف با جمعه شب از ساعت 22 تا 6 بامداد روز بعد مشغول فعالیت بوده است. مبلغ فوق العاده شب کاری در فیش حقوقی این کارگر چقدر خواهد بود؟
نکته
مطابق ماده 62 قانون کار، در صورتی که کارگران شب کار (کارگران غیر نوبتی)، تعطیلی هفتگی جمعه شب را به فعالیت بپردازند (مشروط بر آنکه شب دیگری در هفته را استراحت نمایند)، مشمول دریافت فوق العاده‌های زیر هستند:
- 35 درصد فوق العاده شب کاری
- 40 درصد فوق العاده اضافه کاری
با توجه به اینکه مدت فعالیت در هر شب برابر با 8 ساعت است، نحوه محاسبه فوق العاده شب کاری برای این کارگر بر اساس فرمول محاسبه شب کاری به صورت زیر خواهد بود:
| فوق العاده شب کاری برای 4 شب (ريال) | 8,211,242 = 32 × 1.35 × (7.33 ÷ 1,393,250) |
| فوق العاده شب کاری در شب جمعه (ريال) | 2,661,051 = 8 × 1.75 × (7.33 ÷ 1,393,250) |
جدول مثال محاسبه شب کاری
سوالات متداول در مورد نحوه محاسبه شب کاری → کلیک کنید
کلام آخر
افزایش ساعات کاری کارگران و اشتغال به کار در ساعات شب، آشنایی با قوانین و نحوه محاسبه شب کاری را برای کارگران، کارفرمایان و حتی حسابداران ضروری نموده است. آشنایی با قوانین، شرایط و نحوه محاسبه شب کاری، نوبت کاری، اضافه کاری و سایر فوق العاده‌های کارکردی، نیازمند آموزش قوانین کار و تامین اجتماعی و اطلاع از آخرین بخشنامه‌ها در این حوزه است. به این ترتیب کارگر از دریافت حقوق خود راضی بوده، کارفرما نیز با چالش‌های هیئتهای کار دست به گریبان نخواهد بود.